Elektronik Denetim ve Teknolojik Gelişmeler

ELEKTRONİK DENETİM VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER

Teknolojik gelişmelerle birlikte iş hayatının her alanında bilgisayar ve internetin kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Bu gelişmeler neticesinde Gelir İdaresi Başkanlığının vergi denetimini kolaylaştırmak için elektronik belge ve kayıt oluşturulmasına ilişkin yasal düzenlemeler yaptığı görülmektedir. 213 sayılı Vergi Usul Kanunun mükerrer 257'nci maddesinde Maliye Bakanlığının, elektronik defter, belge ve kayıtlar için diğer defter, belge ve kayıtlara ilişkin usul ve esaslardan farklı usul ve esaslar belirlemeye yetkili olduğu belirtilmiştir.

Belirtilen yetkiye istinaden çıkartılan 1 Sıra No'lu e-Defter Genel Tebliğinde;

• Elektronik Kayıt: Elektronik ortamda tutulan ve elektronik defter ve belgeleri oluşturan, elektronik yöntemlerle erişimi ve işlenmesi mümkün olan en küçük bilgi ögesini ifade eder.
• Elektronik Defter: Şekil hükümlerinden bağımsız olarak Vergi Usul Kanununa ve/veya Türk Ticaret Kanununa göre tutulması zorunlu olan defterlerde yer alması gereken bilgileri kapsayan elektronik kayıtlar bütününü ifade eder.

Gelir İdaresi Tarafında Belirlenen e-Defterde kullanılan standart, XBRL (eXtensible Business Reporting Language - Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili) olarak adlandırılan ve Dünya'da gittikçe yaygın bir şekilde kullanılan finansal raporlama alanındaki en esnek dildir. e-Defter, VUK ve TTK çerçevesinde kâğıt ortamda tutulan defterlerle aynı hukuki sonuçları doğurmaktadır (Muhasebe ve Finansman Dergisi- Ocak/2019- Elektronik Vergi Denetimindeki Teknolojik Gelişmeler ve Tam Denetime Geçiş Adımları- İlker CALAYOĞLU) Mükellefler Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen standartlara uygun olması şartıyla istedikleri yazılımı kullanabilmektedirler.

Elektronik defter ve belge kullanımının yaygınlaşması, bilgisayar destekli denetim tekniklerinde yaşanan gelişmeler ve dijital olarak veri aktarma ve depolama süreçlerinde yaşanan gelişmeler uzaktan incelemeyi mümkün hale getirmiş, süreci tetiklemiştir. Bu kapsamda yapılan çalışmalar neticesinde Elektronik Veri İbraz Sistemi (eViz) Projesi geliştirilmiştir. Denetlenecek olan defter ve belgelerin elektronik veri şeklinde oluşturulmasının zorunlu hale getirilmiş olması e-denetimi kolaylaştırmaktadır.

7338 sayılı Vergi Usul Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun yürürlüğe girmesini müteakip alt mevzuat düzenlemelerine ilişkin çalışmalara başlanmış ve Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik bu sistem de dahil edilerek revize edilmiştir. Uzaktan incelemenin önemli bir gereksinimi olan elektronik ortamda veri ibrazının gerçekleştirilebilmesine ilişkin çalışmalara da mevzuat düzenlemeleriyle eş zamanlı olarak başlanmıştır. Projenin detayları belirlendikten sonra Bilgi Teknolojileri Genel Müdürlüğüne 'Proje Geliştirme Talebi' olarak iletilmiş olup yapılan toplantı ve çalışmalar neticesinde Elektronik Veri İbraz (e-Viz) Sistemi geliştirilmiştir. e-Viz sistemi, elektronik defter ve belgeler ile elektronik ortamda tutulan/üretilen diğer belgelerin, incelemeyi yürüten Vergi Müfettişine elektronik ortamda güvenli bir şekilde ibrazını sağlayan sistemdir.

Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından geliştirilen risk odaklı e-denetim uygulamalarının bazıları şunlardır;

• KDV İadesi Risk Analiz Sistemi (KDVİRA)
• Sahte Belge Risk Analiz Programı (SARP)
• Veri Görselleştirme ve Analiz Sistemi (VEGAS)
• Bandrollü Ürün İzleme Sistemi (BÜİS)
• Merkezi Risk Analizi ve Katmanlaştırma Modeli (MERAK)

Elektronik denetim kapsamında e-defterlerin incelene bilmesi için e-defterleri açabilen, önceden belirlenmiş konularda sorgulama ve analiz yapabilen programlara ihtiyaç vardır. Mükelleflerin yaygın olarak Luca, Netsis, Logo, Zirve vb. programları kullanmaktadır. Bu programlarda gerek muhasebe kaydı oluştururken gerekse müşteri cari hesapları oluşturulurken herhangi bir işlem sayısı sınırlaması bulunmamaktadır. İşlem sayısının sınırlandırılmamış olması defter kayıtlarının parça parça analiz edilmesi sorununu ortadan kaldırmaktadır.

Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı tarafından müfettişlerin kullanımına sunulan VDK-VEDAS yazılımında; E-Defter ve E-Fatura aktarımı, görüntüleme ve analiz, Bakiye Kontrolü, Ters Bakiye Kontrolü, Bilanço, Bilanço ve Diğer Hesaplar, Alıcılar Satıcılar Raporu, Gelir ve Maliyet Hesapları, Kaydi Envanter, Hasılat Analizi, Adat, Benford Analizi, Mükerrer Değer/Değerler Kontrolü, Atlayan Numara Kontrolü (Numerik alanlar için) vb. yapılabilmektedir.

Mükelleflerin idareye ibraz etmiş oldukları E-Defter verileri, VDK-VEDAS programı ile vergi kanunları kapsamında oluşturulan denetim teknikleriyle çök yönlü analize tabi tutulmaktadır. Mükelleflerin GİB e-defter uygunluk onayı almış olan muhasebe programlarını tercih ederken VDK-VEDAS programı ile yapılan denetim ve analiz tekliklerine benzer analizleri yapan programları seçmeleri denetimlerde cezai müeyyidelerle karşılaşma ihtimalini azaltacaktır.