Türkiye'de Bulunan Yabancıların Hukuki Durumu

TÜRKİYE'DE BULUNAN YABANCILARIN HUKUKİ DURUMU

Türkiye'deki Yabancılar Hangi Kanuna Tabidir?

Türkiye'de bulunan yabancıların ülkeye giriş, ülkede kalış (ikamet izinleri) ve gerekli durumlarda sınır dışı (deport) işlemleri 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununa (YUKK) göre yürütülmektedir.

Vize ve Vize Muafiyeti Nedir?

Vize yabancılara 90 güne kadar ülkede kalış hakkı tanıyan bir izindir. Vize muafiyeti ise belirli ülke vatandaşlarının veya belirli kapsamdaki yabancıların vize şartı aranmaksızın ülkeye girişlerine izin verilmesi uygulamasıdır. Örneğin Türkiye tarafından vize muafiyeti tanınan ülkeden gelen bir yabancının veya Göç İdaresi Başkanlığı tarafından ikamet (oturum) izni verilen bir yabancının ülkeye giriş yaparken vize almasına gerek yoktur. Ancak şunu unutmamak gerekir ki vize veya vize muafiyeti ülkeye mutlak giriş hakkı sağlamamaktadır. Yani her vizesi olan veya vize muafiyeti kapsamında olan yabancı Türkiye'ye mutlaka girebilir diyemeyiz. Her yabancının ülkeye giriş talebi sınır kapılarındaki polis ve Göç İdaresi Başkanlığı personeli tarafından bireysel olarak incelenebilmektedir.

180 güne 90 gün kuralı nedir?

Kafa karıştıran bir uygulama gibi görünse de aslında basit ve mantıklı bir kuraldır. Vizesi olan veya vize muafiyeti kapsamında bir ülkeden gelen yabancı, vize veya vize muafiyeti ile her 180 gün içerisinde en fazla 90 gün Türkiye'de kalabilir. Örnek vererek durumu netleştirelim. Türkiye ile Azerbaycan arasında 90 günlük bir vize muafiyeti anlaşması vardır. Azerbaycan'dan gelen bir yabancı, ülkeye giriş yaptıktan sonra 90 gün bitmeden bir gün önce ülkeden çıkış yaparak ertesi gün yeniden Türkiye'ye gelebilir mi? Sonuçta 90 gün vize muafiyeti var değil mi? İşte tam bu noktada 180 güne 90 gün kuralı devreye girer. 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununa (YUKK) yabancılara şunu zorunlu kılar: Eğer vize veya vize muafiyeti ile ülkeye gireceksen her 180 günlük zaman dilimini hesap etmelisin. Yine aynı örnekten devam edelim Azerbaycan Vatandaşı olan kişi 89 gün vize muafiyeti ile Türkiye'de kaldı, ülkeden çıkış yaptı ve ertesi gün ülkeye girmek istedi bu durumda bu yabancının son 180 günlük zaman dilimine bakarız. Son 180 günde 89 gün ülkede kaldığı için vize muafiyeti ile kalabileceği gün sayısı 1'dir. Peki son 180 günde 90 günlük vize süresini dolduran bir yabancı bunu hesap etmeden uçak bileti aldı ve Türkiye'ye geldi ülkeye kesinlikle giremeyecek midir? Elbette ki bunun da bir istisnası mevcuttur. Bu durumdaki yabancıların bazı hallerde ülkeye girişlerine izin verilebilmektedir.

İkamet izni? İkamet tezkeresi? Oturum? Hangisi Doğru?

Eğer bir yabancı Türkiye'de vize veya vize muafiyeti süresinden daha fazla kalmak istiyorsa devletten bir izin almalıdır. İşte bu iznin adı ikamet iznidir. Bu izni alan yabancılara ikamet izni belgesi verilir. Bu belge kimlik kartı gibi güvenlik özellikleri olan bir belgedir. Tek bir yerden basılır, yabancıların adreslerine postalanır. İkamet izni belgelerini basmaya ve onaylamaya yetkili olan tek kurum ise Göç İdaresi Başkanlığı, eski ismiyle Göç İdaresi Genel Müdürlüğüdür. Peki bu ikamet tezkeresi ve oturum nedir? 6458 sayılı Kanun, 2014 yılında yürürlüğe girmeden önceki dönemde Polis makamlarınca verilen izin belgesine ikamet tezkeresi, uygulamada ise kısaca oturum denilmekteydi. Ancak şu an için bu terimler kullanılmamaktadır ve yanlıştır. Doğru ve resmi olan ibare ikamet iznidir. İkamet izni sahiplerine verilen kartın adı da ikamet izin belgesidir.

İkamet İzni Türleri Nelerdir?

Ülkede yasal kalış hakkı sağlayan ikamet izninin altı farklı türü bulunmaktadır. Bunlar:

Kısa Dönem İkamet İzni,

Aile İkamet İzni

Öğrenci İkamet İzni

Uzun Dönem İkamet İzni

İnsani İkamet İzni

İnsan Ticareti Mağduru İkamet İznidir.

Altı farklı ikamet izni bulunmasına rağmen uygulamada en çok rastlanan ve ikamet izinlerinin çoğunluğunu oluşturan üç ikamet izni türüdür. Bunlar: Kısa Dönem, Aile ve Öğrenci İkamet İzinleridir.

İkamet İzninin Şartları Nelerdir?

İkamet iznine başvuracak yabancının dikkat etmesi gereken ilk kural; vize veya vize muafiyeti dolmadan başvuru yapılmasıdır. İstisnaları olmak kaydı ile yasal kalış hakkı bitince yapılan başvurular reddedilir.

Yabancının almak istediği ikamet izni süresinden en az altmış gün fazla geçerli olacak şekilde pasaportunun bulunması gerekir. Örnek verecek olursak pasaportunuzun geçerlilik süresinin bitmesine 15 ay varsa alabileceğiniz maksimum ikamet izni süresi 13 aydır.

Başvurular sadece ve sadece Türkiye içerisinde yapılır. Her ne kadar 6458 sayılı Kanuna göre konsolosluklarda ikamet izni başvurusu yapılması gerekse de henüz bu sisteme geçilmemiştir.

Başvuru yapılan ikamet izninin şartlarına bağlı olarak amacına uygun özel meşruhatlı vize gerekebilmektedir. Amacına uygun özel meşruhatlı vize, yurt dışında konsolosluklara yapılan ve Göç İdaresi Başkanlığınca incelenip sonuçlandırılan vize türüdür.

Peki ikamet izni reddedilen bir yabancı ne yapmalıdır? Öncelikle Göç İdaresine itiraz ederek bu durumu değiştirmek çok zordur. Yapılması gereken şey dava açma süresi içerisinde hızlı bir şekilde idare mahkemesinde dava açılmasıdır. Dava açma süresinin çok kısa olduğunu ve bu davanın özel uzmanlık bilgisi gerektiren bir dava türü olduğunu unutmamakta fayda vardır.

Kısa Dönem İkamet İznine Kimler Başvurabilir?

Alt limiti olmayan kısa dönem ikamet izni üç aylık, altı aylık, bir yıllık veya iki yıllık geçerli olacak sürelerle verilebilir. Bu süreyi tayin eden Göç İdaresi Başkanlığıdır. Ancak KKTC vatandaşları ve yatırım yapan yabancılar hariç en fazla iki yıllık sürelerle verilir.

Peki kimler kısa dönem ikamet iznini alabilir? Birçok alt türü olan kısa dönem ikamet izninin başlıca alt türleri şunlardır:

1. Bilimsel araştırma amacıyla gelecekler

2. Türkiye'de taşınmaz malı bulunanlar

3. Ticari bağlantı veya iş kuracaklar

4. Hizmet içi eğitim programlarına katılacaklar

5. Turizm amaçlı kalacaklar

6. Kamu sağlığına tehdit olarak nitelendirilen hastalıklardan birini taşımamak kaydıyla tedavi görecekler

Öğrenci İkamet İznine Kimler Başvurabilir?

Türkiye'de bir yükseköğretim kurumunda ön lisans, lisans, yüksek lisans ya da doktora öğrenimi görecek yabancılar öğrenci ikamet iznine başvurabilir. ilk ve orta derecede öğrenim görecek yabancılar ise bakımını bir gerçek veya tüzel kişinin üstlenmesi halinde ikamet iznine başvurabilir. Ancak her öğrenim hakkı olan yabancı mutlak suretle öğrenci ikamet izni alabilir denemez. Göç İdaresi Başkanlığı yabancının yaşı, uyruğu, öğrenim bilgileri gibi birçok hususu değerlendirerek karar vermektedir.

Aile İkamet İznine Kimler Başvurabilir?

Türk vatandaşı veya Mavi Kart sahibi kişilerin (Doğuştan Türk Vatandaşı olduğu halde devletten izin alarak vatandaşlıktan çıkan kişiler) yabancı eşleri ve çocukları aile ikamet iznine başvurabilir. Aile ikamet izni üç yıllık süreler ile verilir. Özellikle Türk Vatandaşı ile evli olduğu gerekçesi ile vatandaşlığa başvuran yabancıların aile ikamet izni almaları çok önemlidir.

Aile ikamet iznine başvuran yabancıların eşleri 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununa göre onların "Destekleyicisi" kabul edilir. Destekleyicinin aşağıdaki şartları sağlaması gerekir aksi takdirde ikamet izni reddedilir:

1. Toplam geliri asgari ücretten az olmamak üzere, ailedeki fert başına asgari ücretin üçte birinden az olmayan aylık geliri bulunmak

2. Ailenin nüfusuna göre, genel sağlık ve güvenlik standartlarına uygun barınma şartlarına sahip olmak ve tüm aile fertlerini kapsayan sağlık sigortası yaptırmış olmak

Deport Edilmek? Deport Verilmek? Giriş Yasağı?

Deport edilmek uygulamada çok kullanılan ama aslında kanuni olmayan bir ifadedir. Fransızca kökenli olan deport kelimesi sınır dışı etme anlamına gelmektedir. 6458 sayılı Kanunda deport ibaresi değil sınır dışı etme ibaresi kullanılmaktadır. Kanuna uygun olan kullanım deport edilmek değil sınır dışı edilmektedir. Ancak bundan daha çok karıştırılan ve yanlış kullanılan ifade ise deport verilmesidir. Deport verilmesinden kastedilen aslında giriş yasağı kararı alınmasıdır. Sınır dışı etme ile giriş yasağı genel olarak eş zamanlı uygulandığı için bu husus birbirine karıştırılmaktadır. Aslında sınır dışı ile giriş yasağı birbirinden farklı uygulamalardır. Sınır dışı işleminin yapılmadığı birçok durumda yabancılar hakkında giriş yasağı uygulanabilmektedir.

Kimler Sınır Dışı Edilir? Sınır Dışına İtiraz Edilebilir Mi?

6458 sayılı Kanunda birçok sınır dışı etme gerekçesi belirlenmiştir. Aşağıda en çok karşılaşılan sınır dışı etme gerekçeleri sıralanmıştır:

1. Ülkeye yasa dışı giriş yapanlar ve yasa dışı çıkış yapmaya çalışanlar

2. Hakkında giriş yasağı olanlar

3. Çalışma izni olmadan kaçak çalışanlar

4. Geçimini gayri meşru yollardan sağlayanlar

5. İkamet izni ve çalışma izni bittiği halde ülkede kalmaya devam edenler

6. İkamet izni reddedilen veya iptal edilenler

7. Vize veya vize muafiyeti süresini aşanlar

Hakkında sınır dışı etme kararı alınan bir yabancının bu karara karşı idare mahkemesi nezdinde dava açma hakkı bulunmaktadır. Bu durumda kendisine tebliğ edilen kararın gerekçesi ve genel dava açma süresine kıyasla daha kısa olan dava açma süresi içerisinde itiraz edilmesi önem arz etmektedir.

Yabancıların Çalışma İzni Nedir? Nasıl Başvurulur?

Çalışma izni, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü tarafından resmî bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi içinde yabancıya Türkiye'de çalışma ve ikamet hakkı veren bir izindir. 6458 sayılı Kanundan önce çalışma izni alan bir yabancının aynı zamanda ikamet izni alması da gerekirken 6458 sayılı Kanun ile bu uygulama değiştirilmiştir. Mevcut uygulamaya göre çalışma izni alan bir yabancının ikamet izni almasına gerek yoktur. Başka bir deyişle çalışma izni aynı zamanda ikamet izni yerine geçmekte ve yabancıya ikamet hakkı sağlamaktadır.

Çalışma izni başvurusu yurt içinden ve yurt dışından olmak üzere iki şekilde yapılır. 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunun asıl belirlediği usul başvuruların yurt dışındaki konsolosluklara yapılmasıdır. Bu şekilde yapılan başvuruda işveren çalışma izni almak istediği kişi için Bakanlığa başvuru yaparken eş zamanlı olarak da yabancı yurt dışındaki konsolosluklara çalışma vizesi müracaatı yapmaktadır. Başvuru, Çalışma ve Sosyal Bakanlığı, Konsolosluklar ve Göç İdaresi Başkanlığı arasında kurulan üçlü mekanizma tarafından değerlendirilmekte nihai kararı ise Çalışma ve Sosyal Bakanlığı vermektedir.

Yurt içinden yapılan başvurularda ise yabancıların en az 6 ay süreli ikamet izni sahibi olması şartı aranmakta ve başvuru işveren tarafından yapılmaktadır. Başvuru, Çalışma ve Sosyal Bakanlığı ile Göç İdaresi Başkanlığı tarafından değerlendirilmekte ve Bakanlık tarafından sonuçlandırılmaktadır. 6735 sayılı Kanun, bazı durumlarda ise yabancıların çalışma izni almaksızın çalışma izni muafiyet belgesi alarak da çalışmalarına izin vermektedir.

Gerek çalışma izni gerekse çalışma izni muafiyetinde başvuru yapan kişinin profili, çalışma izninin alt türü, meslek türü, şehir, yabancı ve meslek özelindeki kısıtlamalar ve kotalar, işverenin sorumlulukları başta olmak üzere bir çok kriterin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.